OVERWEGEN
"De beste overweg is GEEN overweg"
Gelijkvloerse kruisingen tussen weg- en treinverkeer leveren risico's op. Ze worden dan ook bijna altijd voorzien van een waarschuwingsinstallatie, zodat wegverkeer voor een aankomende trein wordt gewaarschuwd. In Nederland kennen we o.a. de volgende overwegen:
Een aparte pagina gaat over de aansturing
van overwegen.
Verderop deze pagina cijfers over aantallen
overwegen en ongevallen
 |
Deze overwegen zijn meestal alleen voorzien van een andreaskruis, en zijn vaak te vinden op onverharde wegen, of in weilanden, en andere doodlopende wegen. Er is geen enkele signalering aanwezig, die een trein aankondigt. Het zijn gevaarlijke overwegen, omdat bij slecht weer moeilijk waarneembaar is of je veilig over kunt steken. |
| Foto: Overweg 12.8 in Barneveld, kruising met de Esweg |
Waarschuwings Installatie Landelijke Overweg
Deze overwegen zijn eigenlijk vereenvoudigde AKI´s. Als de witte lamp knippert, is er geen trein in de aankondiging. Als de rode knippert, is er wel een trein op komst. In tegenstelling tot de AKI knippert hier maar 1 rode lamp, en is de overweginstallatie niet voorzien van een bel. Tevens is bij deze overweg altijd maar 1 knipperende lamp zichtbaar. Bij de AKI zie je ook de paal aan de overkant van de weg nog knipperen.
 |
 |
| Geen trein in de aankondiging | Er nadert een trein. |
Foto: Overweg 61.0 baanvak Utrecht-Arnhem bij splitsing De Haar t.h.v. FINA-pomp aan de A12
Elektrisch Bediende Overweg (EBO)
 Foto: EBO aan de noordkant van station Naarden=Bussum, kruising met de Zwarteweg / Comeniuslaan |
De EBO's zijn met de hand bediende overwegen, die de sporen volledig afsluiten. Deze overwegen zijn altijd zeer breed, daar er vele sporen overheen gaan. De overweg wordt dan ook altijd bediend door personeel dat zicht heeft op de overweg, en die de bomen individueel kan bedienen. Kenmerk van deze overwegen, is dat ze altijd zeer lang gesloten zijn. Om een trein ongehinderd doorgang te verlenen, moet de overwegwachter al vroeg beginnen met de sluiting. Pas als alle bomen gesloten zijn, kunnen de seinen op groen worden gezet. Ook wordt de overweg vaak gesloten gehouden als er nog een tweede trein aankomt, al duurt dat enkele minuten. De bediening van de overweg vond altijd plaats vanuit de treindienstleiderspost, pal naast de overweg. Omdat veel van deze posten inmiddels zijn verdwenen, is de bediening tegenwoordig verhuist naar |
| de dichtsbijzijnde verkeersleidingspost (VL-post). Hiernaast is de inmiddels verlaten
Post T van Naarden=Bussum te zien, van waaruit de EBO
altijd werd bediend. Nu wordt deze bediend vanuit de VL-post in Amersfoort. Omdat de overwegwachter toch goed
zicht moet hebben op de overweg zijn er vele camera's
opgehangen, zodat de wachter kan zien of er verkeer is
ingesloten. Hij kan zelfs berichten omroepen en
overtreders vermanend toespreken, en er zijn ook
microfoons geplaatst, zodat hij kan luisteren naar het
omgevingsgeluid aldaar. Er zijn nog maar 3 EBO's in
Nederland in gebruik: |
 Foto: Post T Naarden=Bussum. De Post is verlaten, het relaishuis is nog in dienst |
Hier wat nachtfoto's van de bedienplek op de VL-post te Amersfoort van voormalige EBO in Hilversum, die eind 2007 buiten dienst ging met de komst van de jarenlang gewenste tunnel onder het spoor door.
 |
 |
 |
 |
| De vier
monitoren die van alle kanten zicht geven op de situatie op de grote
overweg te Hilversum |
|||
 Bedienpaneel van de EBO |
 Treindienstleidster bedient de EBO |
||
Automatische Knipperlicht Installatie (AKI)
AKI staat voor Automatische Knipperlicht Installatie. Vroeger zag een AKI er heel anders uit dan de laatste generatie. In 1936 kwam de eerste AKI in Steenwijk in dienst.
 |
 |
 |
| Er komt geen trein | Er komt een trein | Er is een storing. PAS OP! |
Bovenstaande plaatjes zijn herleid uit het boekje "Automatische Beveiliging van niet-afgesloten overwegen", door Ir. J.H. Verstegen (1947)
De laatste AKI's zagen eruit zoals hieronder getoond. Ze zijn er echter niet meer omdat ze zijn omgebouwd tot AHOB.
 |
 |
| Er komt geen trein | Er komt een trein |
Foto: AKI 67.8 op baanvak Utrecht-Arnhem, kruising met de Heideveldweg te Veenendaal
AKI's zijn steeds minder te vinden in Nederland. Er gebeuren vaak ernstige ongevallen op een met een AKI beveiligde spoorwegovergang. De AKI´s worden dan ook omgebouwd tot AHOB. Aan de verlichting van de AKI´s is wel wat verbeterd. De witte lampen zijn nu nog steeds gloeilampjes, maar de rode zijn, net als in de AHOB´s, vervangen door krachtige LED-units, die feller en sneller branden. AKI's werden in hoog tempo vervangen door de mini-AHOB.
| Lampketens AKI |  |
 |
Automatische Halve Overweg Bomen (AHOB)
Deze overweg is wellicht de bekendste van allemaal, omdat er hier de meeste van zijn. Veel AKI's worden tot AHOB omgebouwd, om een veiligere kruising te maken. Helaas blijkt de AHOB soms niet voldoende, en zijn er 'helden' die alsnog net voor de trein kruislings zigzaggen tussen de gesloten bomen door. Om ook het zigzaggen te voorkomen is de ADOB bedacht.
Foto: AHOB 60.0 op baanvak
Utrecht - Arnhem, Betreft kruising met de Laagerfseweg te
Woudenberg.
Ook de AHOB´s worden inmiddels voorzien van nieuwe verlichting. Voorheen bestond de verlichting uit gloeilampjes, maar nu worden deze vervangen door LED-units. Deze hebben een grotere lichtopbrengst, flitsen onmiddellijk aan en uit, en kunnen, vandalisme daargelaten, eigenlijk niet meer kapot. Zowel de kleine lampjes op de bomen, als de grote lampen worden vervangen. Er zijn spoorbomen waarop ronde boomlampjes op de boom zitten, maar inmiddels zijn er ook spoorbomen, geheel gemaakt van reflecterend materiaal, waarin de LED-units als lichtbalkjes zijn verwerkt.
  |
Ook de bellen, die vroeger mooie mechanische schellen waren, worden vervangen door elektronische bellen. Het geluid van deze bellen zwelt langzaam op, zodat personen midden op de overweg niet zo erg schrikken als de sluiting aanvangt. Deze bellen zijn overigens op zowel AKI, als AHOB´s en ADOB´s te vinden.
 |
 |
| oude bel | nieuwe bel |
| Lampketens AHOB |  |
 |
 |
 |
| Heel vroeger: Dubbele lampen 45x per minuut Enkele lamp 90 x per minuut |
Vroeger: Dubbele lampen 45x per minuut Enkele lamp ook 45x per minuut |
Nu: Enkele paal verdwijnt, en er komt een dubbele voor in de plaats. Ook verdwijnen de dubbele lampen aan de achterkant van de stellers |
Een test in
Zuid-Nederland laat de overwegen snel knipperen met een dubbele
frequentie (90 keer per minuut) om te kijken of dit een groter
waarschuwings- effect geeft. |
|
| Alle hierboven getoonde uitvoeringen komen nog wel voor in Nederland, maar bij nieuw- en ombouw gaat men meestal over op het nieuwe ontwerp | ||||
Inmiddels is de test in Zuid-Nederland geslaagd, en heeft ProRail besloten om de knipperfrequentie van alle overwegen te verdubbelen van 45x naar 90x per minuut.
 |
-> |  |
|
45 knipperingen per minuut |
wordt | 90 knipperingen per minuut |
Automatische Dubbele Overweg Bomen (ADOB)
De ADOB, die op het baanvak Utrecht - Amersfoort ligt, ter hoogte van Bilthoven, is de eerste en tot nu toe de enige in Nederland. De ADOB is een overweg, die in velerlei opzichten verschilt van een AHOB.
 |
 |
| Bij nadering trein branden
eerst oranje lampen, voordat sluiting begint |
1 km voor de ADOB zag de mcn dit seinbeeld bij ingesloten wegverkeer. Tegenwoordig is deze signalering niet meer actief, en worden bij de constatering van ingesloten wegverkeer de uitrijbomen geopend. |
Foto: ADOB 8.0 op het baanvak Utrecht-Amersfoort, kruising met de Leyenseweg te Bilthoven
Het uiterlijk is alles behalve onopvallend te noemen. De overweg heeft oranje vooraankondigingslampen tussen de 2 rode lampen in. 37 seconden voordat de trein de overweg berijdt, gaan deze branden. Na een aantal seconden gaan de rode lampen beurtelings branden zoals we dat van de AKI/AHOB kennen, samen met een bellen-orkest. Vervolgens zullen de inrijbomen, samen met alle voetgangersboompjes gaan dalen. Op het kruisingsvlak tussen trein- en wegverkeer is met duidelijke gele vlakken aangegeven waar je dan niet meer moet staan. Even later gaan de uitrijbomen dalen. Tevens wordt dan een verkeersdetectie ingeschakeld. Middels lussen in het wegdek, en radar (voor de fietsers en voetgangers...) wordt eventueel ingesloten verkeer gedetecteerd. Als dit zo is, dan kreeg de machinist een waarschuwing middels snel fel knipperende lampen. Doel van dit sein is de trein te laten stoppen voordat een aanrijding plaatsvindt. Mocht er onverhoopt toch een aanrijding plaatsvinden, dan moet de treinsnelheid op de overweg zodanig zijn teruggebracht, dat de trein in ieder geval in het spoor blijft staan. Een autowrak is zo weg, maar een ontspoorde trein duurt weer wat langer. Overigens is deze waarschuwing niet meer actief. Als er nu verkeer op de overweg staat tijdens de sluiting, zullen de uitrijbomen open blijven staan, zodat het verkeer kan wegrijden.
De overweg is veilig,
maar heeft als nadeel dat de aankondigingstijd en dus de tijd die je moet
wachten voor de spoorbomen nogal lang is.
Ondanks dat hebben zich in 2009 2 ernstige incidenten voorgedaan. Op 14 juni
werd er een auto gegrepen door een trein, waarbij één dode viel en een
zwaargewonde. Op 28 oktober kwam de bestuurder van een scootmobiel om het leven,
die de overweg opreed. In beide gevallen heeft het
onderzoek door de IVW uitgewezen dat de overweg technisch goed heeft
gefunctioneerd. Ondanks dat heeft de overweg hierdoor een slechte reputatie en
doen verhalen de ronde dat de overwegbomen deels of half open staan als er een
trein passeert. De overweg wordt overigens permanent gemonitord, en bij
eventuele incidenten zijn er logfiles aanwezig die gedetailleerd aangeven hoe de
overweg heeft gefunctioneerd. Ook maken camera's opnames als er een treinpassage
plaatsvindt. Ondanks dit alles wordt er al jaren onderzoek gaan naar de bouw van
een ongelijkvloerse kruising. Een tunnel kost veel geld en daarover zijn de
gemeente en Prorail al een tijdje aan het onderhandelen.
Op 2 februari 2011 vond er een bijna aanrijding plaats tussen een trein die op de overweg tot stilstand kwam, en een schoolbusje van Connexxion, met daarin 8 kinderen, terwijl de bomen open stonden. Dit incident is door Prorail bevestigd. Het zal de slechte reputatie van de overweg alleen maar versterken. Zoals altijd zal een uitgebreid onderzoek aan het licht moeten brengen wat de oorzaak van dit incident is, maar het zal de aanleg van een tunnel mijns insziens alleen maar versnellen.
WaarschuwingsInstallatie bij DienstOverpaden (WIDO)
Hoewel deze overgang absoluut verboden is voor het publiek, hoort het er toch wel een beetje bij. Alleen NS-personeel, dat bevoegd is om langs het spoor te lopen, mag hiervan gebruik maken, indien er geen alternatief is. Soms wordt de installatie geactiveerd door een rijweginstelling, en soms door het berijden van de aankondiging door de trein. Knipperende lampen kondigen ook hier de trein aan.
 |
 |
| Dienstoverpad te Utrecht Centraal aan de Noordzijde van het station | Trein kan naderen |
Als de lampen constant branden, staan alle seinen over de te kruisen sporen op rood, en is oversteken in principe veilig. Zodra ze knipperen, is het oppassen geblazen. Oversteken mag nog steeds, tenzij anders staat aangegeven, maar ergens staat een sein op veilig....
Nu wat cijfers (Bron: ProRail - Eric Drent)
Het liefst zou ProRail alle gelijkvloerse kruisingen willen vervangen door ongelijkvloerse kruisingen, zoals bruggen, viaducten, fly-overs, maar dit zal wel altijd een utopie blijven. Elke overweg, hoe goed beveiligd ook, blijft een risico. Wel is ProRail continu bezig om de veiligheid op overwegen nog verder te verhogen.
Het aantal overwegen blijft redelijk constant. Een lichte afname van het aantal onbewaakte spoorwegovergangen is de afgelopen 5 jaar waar te nemen. Hoewel er relatief weinig ongevallen op onbewaakte overgangen gebeuren geldt ook hier dat elke overweg minder bijdraagt aan de veiligheid.
Van de beveiligde overwegen is de AHOB de meest voorkomende, en dus ook de bekendste. Deze "Automatische Halve Overweg Bomen" - installatie behoort tot de veiligste die er is. Ondanks deze veilige overgang wordt nog steeds gewerkt aan een nog betere zichtbaarheid van de overweg. De verlichting is vervangen door krachtige LED-verlichting, die beter zichtbaar is. De akoustische signalering (de bellen) zijn de afgelopen jaren verfijnd, en ook de zichtbaarheid van de spoorbomen zelf wordt verhoogd door nieuw reflectiemateriaal.
De AKI was een veel voorkomende spoorwegovergang, zonder spoorbomen, en met alléén verlichting en bellen. Op deze overweg gebeurde verreweg de meeste ongevallen. Alle reden om dit type spoorwegovergang aan te pakken. Hoewel al jarenlang het aantal AKI's licht daalde, is in 2002 is dan ook het eerste resultaat te zien van de versnelde ombouw van de AKI naar de mini-AHOB, een iets eenvoudigere uitvoering van de AHOB.
 |
Veelvuldig zijn AKI's omgebouwd tot
mini-AHOB's
> > > > > > > |
 |
Ongevallen op overwegen
Mede door de ombouw van AKI's naar mini-AHOB's,
verbetering van de zichtbaarheid van spoorwegovergangen, informatie aan
weggebruikers en sluiten van particuliere spoorwegovergangen is het aantal
aanrijdingen op overwegen al jaren aan het dalen, en dit ondanks het groeiende
aantal treinbewegingen. Hoewel elk ongeval er één teveel is, is deze trend een
succes te noemen.
Uit de ongevalscijfers van ProRail blijkt duidelijk dat de ombouw van AKI tot AHOB leidt tot een spectaculaire daling van het aantal slachtoffers. De ongevalcijfers in 2004 zijn nog niet eerder zo laag geweest.
